Majeure psychiatrische ziektebeelden
| Guide to -Schizophrenic Disorders | Depressive Disorders | Bipolar Disorders | Anxiety Disorders | Compulsive Disorders | Guide to -Traumatic Disorders | Neurocognitive Disorders | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Epidemiologie | 0,2 - 1% M x 1,5 > V (+/- gelijk) Aanvang >> +/- 21j - late adolescentie, vroege volwassenheid (zelden op kinderleeftijd) M: unimodale piek vs V: bimodale piek |
14,8 % V x 2 > M Mediane leeftijd 27-28j (adolescentie tot late leven) ↔ schizofrenie of bipolaire stoornis |
Meestal <25j, soms >65j BIP I: M=V BIP II: V>M |
2-3% ↔ 10% paniekaanval V x 2 > M Beginleeftijd 20-24j |
**0,9% M = V **Begin: adolescentie of jong-volwassenheid |
7,8%Na 1ste levensjaar | |
| Etiologie | 70-80% genetische bijdrage (two-hit model) Positieve symptomen < teveel aan dopamine mesolimbisch Negatieve symptomen < tekort aan dopamine frontaal |
Duidelijke genetische voorbeschiktheid Gestoorde HPA-as Mono-amine hypothese BDNF Immunologische factoren Cognitieve factoren die depressie in stand houden **Persoonlijkheidsstoornissen **Sociale factoren |
>> erfelijk bepaald (complex polygenetisch) → psychotherapie minder effect << neuro-endocrien/neurotransmitter Veel meer neurobiologisch bepaald dan depressieve stoornis → geen duidelijke invloed stressoren of traumata |
Eerste graadsverwanten 8x meer kans | Sterke neurologische basis - cortico-striato-thalamo-corticale circuits - serotonine & dopamine (niet NA) Genetische achtergrond |
Hoe persoonlijker het trauma, hoe meer kans op PTSD Chronisch alarm → via hypofyse, bijnierschors, cortisol (langwerkend systeem) |
Vulnerabiliteit x uitlokkende factoren → IWATCHDEATH Pathogenese onbekend - neurotransmitter hypothese - ontstekingshypothese |
| Kernsymptomen | Psychotische stoornissen centraal Afwijkingen in 2 of meer symptoomdomeinen (min 1 +): - wanen (+) (>>achtervolgingswaan) - hallucinatie (+) (>>auditief) - gedesorganiseerd denken (+) - gedesorganiseerd of abnormale psychomotoriek (CAVE katatoon gedrag) - negatieve symptomen (-) Niveau van functioneren lager dan bij begin stoornis! Symptomen stoornis gedurende >6m ononderbroken |
**Stemmingsstoornissen centraal **Afwijkingen in 5 of meer symptoomdomeinen (sws 1 en 2), bijna elke dag voor 2 weken - depressieve stemming of irritabiliteit (kinderen) - interesseverlies / anhedonie - gewichtsverlies / toename - insomnie (80%) / hypersomnie (20%) - psychomotore agitatie / retardatie (80%) - energieverlies - gevoelens van waardeloosheid of schuld - cognitie: concentratieverlies of besluiteloosheid - gedachten aan de dood (BEVRAGEN!, hopeloosheid belangrijkste voorspeller) Niet door een somatische aandoening, (genees)middel of psychotische stoornis |
Vaststelling van depressieve en (hypo)manische episodes Afwijkingen in 3 of meer symptoomdomeinen (G2A3S2) - grootheidsideeën - verminderde slaapbehoefte - spreekdrang - gejaagde gedachten - sneller afgeleid, minder aandachtig - toename van doelgerichte activiteit of agitatie - overmatig bezig met aangename activiteiten → manisch indien voldoende ernstig of ZH-opname van min 1 week → hypomanisch indien onmiskenbare veranderingen in het functioneren, niet ernstig, geen psychotische elementen, geen ziekenhuisopname, min 4d Niet door een somatische aandoening (hyperthyreose) of usus |
Recidiverende, onverwachte paniekaanvallen (intense angst, acuut opgekomen <10 mins) Na min 1 van de aanvallen → ≥ 1 maand ≥ 1 van de volgende symptomen - voortdurende ongerustheid over een volgende aanval of de gevolgen van de vorige - belangrijke gedragsverandering omtrent aanvallen Niet het gevolg van een middel of somatische aandoening (hyperthyreoïdie) |
Dwanggedachten (obsessies) en dwanghandelingen (compulsies) >1u/d | 1. Blootstelling aan trauma → zelf ondergaan, persoonlijk getuige, vernemen, blootstelling aan details 2. Aanwezigheid 1 of meer intrusieve symptomen → pijnlijke herinneringen, onaangename dromen, dissociatieve reacties (flashbacks bv), psychische lijdensdruk, fysiologische reacties 3. Persisterende vermijding van prikkels → herinneringen, gedachten, gevoelens, externe triggers 4. Negatieve vermindering van cognitie en stemming → onvermogen herinneren, negatieve overtuigingen over zichzelf en anderen, vertekende cognities, schuldgevoel, negatieve gemoedstoestand, vermindere belangstelling voor activiteiten, onthecting en vervreemding, anhedonie 5. Duidelijke verandering in arousal en reactiviteit → prikkelbaar, roekeloos, agressief, hypervigilantie, overdreven schrikreactie, concentratieproblemen, verstoring slaap >1m , significante lijdensdruk, niet door middel of somatische aandoening |
1. Bewustzijnsstoornissen 2. Stoornis stelt zich in in korte tijd (uren-dagen) 3. Stoornis in cognitieve functies - desoriëntatie (TPP) - geheugenstoornissen (vooral korte termijn, soms confabulatie) - psychomotoriek (onrust tot apathie, >plukgedrag) 4. Niet verklaarbaar door andere NCS of gedaald bewustzijn CAVE hyperactief-hyperalert delirium (>onttrekking alcohol & benzo) vs hypoactief-hypoalert delirium (>ouderen, hepatische encephalopathie) |
| Secundaire symptomen | Secundair stemmingsstoornissen, zeer frequent depressieve en agressieve symptomen Vaak middelenmisbruik **(dubbel diagnose) **Zelden ziekte-inzicht |
Secundair kunnen psychotische kenmerken aanwezig zijn! Vaak middelenmisbruik |
Komen vaak terecht op cardiologische, verstibulaire en neurologische kliniek | Met dissociatieve symptomen (depersonalisatie, derealisatie) | Prodromi van delirium - slapeloosheid en sufheid - levendige dromen - korte illusies/desoriëntatie - concentratieproblemen - rusteloosheid of net teruggetrokken - geïrriteerd, angst en gespannenheid |
||
| Beloop | 1. Premorbide fase 2. Prodromale fase (vaak moeilijk herkend) 3. Actieve fase, opstoten van positieve symptomen (eerste symptomen vaak acuut, soms insidieus) 4. Stabilisatie-fase, >> negatieve symptomen zijn ingesteld met frequent post-psychotiesche depressie en suïcidaal gedrag → 3/10 restitutio ad integrum → 3/10 onvolledig herstel maar zijn onafhankelijk → 3/10 onvolledig herstel, uitgebreide bijstand nodig → 1/10 overlijdt door suïcide zeer zelden volledig herstel |
Onmiddelijk of uitgesteld na trauma (meestal < 3m) 50% herstel binnen 3 maand ↔ 50% chronisch |
Delirium kan fluctueren over het verloop van de dag Duurt enkele dagen tot weken (langer bij ouderen) |
||||
| Behandeling | Des-institutionalisatie wegens anti-psychotica Typische neuroleptica Atypische neuroleptica Partiële dopamine-agonisten Community-based treatment, outreaching care, psycho-educatie (family-groups) |
Psycho-educatie belangrijkste instrument! → beter inzicht en therapietrouw Lichte depressie → medicatie = psychotherapie Ernstige depressie → medicatie > psychotherapie (ook bij suïcidaliteit, fam anamnese +, sociaal steunsysteem -, gebrekkig leervermogen, vroeger aanslaan van medicatie…) TCA, SSRI, SNRI, NDRI, Ketamine, NMDA-R |
Acute manie - lithium → vrl BIP 1 - valproaat (depakine) - atypische antipsychotica → vrl BIP 2 - vaak hospitalisatie nodig Acute hypomanie - vraagt vaak beperkte bijsturing Acute depressieve episode - bij voorkeur geen antidepressiva - atypische antipsychotica (quetiapine) Onderhoudsbehandeling - lamotrigine - atypische antipsychotica Psycho-educatie! (ook detectie van vroeg-symptomen) |
SSRI (dosistitratie! - start low, go slow) TCA (1j doorbehandelen na stoppen klachten) Benzodiazepines (voor korte duur mits duidelijke instructies) |
SSRI: 3 x hogere dosis TCA: 3 x hogere dosis (2j doorbehandelen na stoppen klachten) **- 50% onvoldoende therapierespons - **Cognitieve gedragstherapie >> Gedragstherapie > Neurochirurgie (capsulotomie) DBS |
SSRI (2 x hogere dosis) CGT EMDR (debriefing) |
ALTIJD OORZAKELIJK Bij agitatie - typische antipsychotica (haloperidol) - atypische antipsychotica (clozapine) Bij alcohol/benzo onttrekking - benzodiazepines - b-vitamines |
| CAVE | Olfactorische hallucinaties bij hersentumoren Frequent tactiele hallucinatie bij delirium na middelen-onttrekking ↔ somatisatie Suïcides zijn vaak gewelddadig Drugs verhoogt dopamine → meer psychosen Behoud van intelligentie Compliance probleem wegens gebrek aan ziekte-inzicht |
Betrokkenheid schade aan fronto-subcorticale circuits is belangrijk! (bv Parkinson) Drugs & alcohol → let op voor suïcide, remmende factoren vallen weg Nood aan afbouw antidepressiva → dervingssymptomen voorkomen |
Non-compliance groot probleem (60%) | paniekaanval (10%) =/= paniekstoornis! (2-3%) | Dwangverschijnselen =/= OCD | Grote comorbiditeit! → depressie, angst, middelen <6j andere criteria |
Delirium kan zich enten op een reeds aanwezige stoornis! Let op bij ‘uitgestelde’ delieren |
Medicatie
| Naam | |
|---|---|
| Typische antipsychotica | Haloperidol |
| Atypische antipsychotica | Clozapine Risperidone Paliperidone Quetiapine Olanzapine |
| Partiële dopamine agonist | Aripriprazole (=abilify) |
| SSRI | Sertraline Citalopram |
| SNRI | Venlafaxine |
| TCA | Amitriptylline |
| Terugvalpreventie alcohol | Disulfiram Acamprosaat Naltrexone |